Rượu thuốc là dạng rượu để bồi bổ cơ thể hoặc để điều trị bệnh. Nhưng nếu dùng loại rượu này không đúng sẽ gây ra biến chứng khôn lường.
Rượu thuốc là loại rượu được ngâm với thảo mộc hoặc dược liệu bán tại các hiệu thuốc Nam, thuốc Bắc và được uống với mục đích bồi bổ, nâng cao sức khỏe và tác dụng phòng và chữa bệnh.
Để rượu thuốc phát huy hết tác dụng, cần chú ý
Dược liệu dạng khoáng chất không thích hợp ngâm rượu.
Một số loại thuốc không thích hợp ngâm rượu, ví dụ như thuốc Đông y dạng khoáng, bởi vì thành phần có ích trong đó rất khó chiết xuất ra khi ngâm với rượu. Một số thảo dược dạng khoáng còn hàm chứa thành phần có độc, ví dụ chứa thủy ngân, chì, asen… đều không thích hợp để ngâm rượu.
Ngoài ra, nếu muốn dùng rắn độc để ngâm rượu thuốc thì cần sử dụng dưới sự hướng dẫn của thầy thuốc Đông y.
Tỉ lệ phối hợp: khi ngâm rượu thông thường dùng rượu trắng 50 – 600, rượu trắng với nồng độ này đủ để giết chết vi sinh vật tồn tại trong thảo dược. Hơn nữa, nồng độ cồn cao càng dễ làm cho thành phần có ích chiết xuất ra. Trong quá trình ngâm rượu, sự phối hợp giữa rượu và dược thảo là lượng rượu gấp 10 – 20 lần thảo dược. Căn cứ vào chất thảo dược có thể điều chỉnh thích hợp, tính hấp thụ nước của dược liệu có chất rời, lỏng mạnh nên có thể tăng thêm lượng rượu, ví dụ như cẩu khởi có thể ngâm với lượng rượu gấp 20 lần. Tính hấp thu nước của dược liệu có chất rắn chắc kém có thể giảm bớt lượng rượu, ví dụ nhân sâm chỉ cần ngâm lượng rượu gấp 10 lần là được.
Thời gian ngâm rượu
Thời gian ngâm rượu tùy từng loại thảo dược nên khác nhau. Không ít người cho rằng, rượu thuốc cần ngâm từ 6 tháng đến 1 năm trở lên, thời gian càng dài hiệu quả thuốc càng tốt. Tuy nhiên, thời gian ngâm rượu cần dựa vào lượng thảo dược nhiều hay ít, sự thay đổi nhiệt độ… để quyết định.
Thông thường, thời gian ngâm rượu thuốc khoảng 15 – 30 ngày. Thời gian quá dài sẽ ở một mức độ nào đó làm cho ethanol bay hơi, sau khi nồng độ giảm thấp, tác dụng kháng khuẩn sẽ giảm đi, thảo dược có thể sinh ra nấm mốc. Uống phải rượu thuốc biến chất giống như ăn phải thực phẩm khuẩn mốc, sẽ gây ra tổn thương nhất định cho dạ dày, đường ruột và gan. Nếu sau khi uống rượu xong có hiện tượng mặt đỏ, hoa mắt, chóng mặt, nôn ọe, tim đập nhanh quá độ… thì đó là phản ứng ban đầu của trúng độc, nên nhanh chóng đến bệnh viện.
Trong thời gian ngâm rượu thuốc, cần lắc đều hoặc đảo đều hàng ngày, sau 1 tuần thì 1 tuần đảo đều/lần. Thảo dược có chất cứng rắn như hải mã, tắc kè cần ngâm lâu hơn.
Các loại có chất rời như cẩu khởi chú ý thời gian ngâm nên ngắn. Ngoài ra độ rượu có ảnh hưởng trực tiếp đến rượu thuốc, nhiệt độ cao thì ngâm thời gian ngắn, nồng độ thấp ngâm thời gian dài hơn. Nếu nóng lòng muốn uống thì nên cắt dược liệu ra thành miếng để ngâm, như vậy mới nhanh chóng làm cho thành phần hữu ích kịp thời chiết xuất ra.
Một số nguyên nhân gây ngộ độc khi sử dụng rượu thuốc
Do mua nhầm thuốc độc: người thu hái nhầm các loại rễ cây có độc như lá ngón, mã tiền, hoàng nàn, phụ tử, cà độc dược… phần lớn là dược liệu thuộc bảng độc A, đem về phơi khô rồi bán. Khi thuốc khô và được băm nhỏ, khó nhận dẫn đến ngộ độc nặng và tử vong.
Do các chất bảo quản phun trên thuốc: để bảo quản thuốc phiến, người ta thường sử dụng một số chất độc như: lưu huỳnh, chì, kẽm, thạch tín, nhôm, được phun hoặc bôi lên bề mặt dược liệu, nếu mua thuốc về ngâm rượu ngay thì chất độc khuếch tán rất nhanh, uống vào sẽ bị nhiễm độc. Do nấm mốc phát triển trên dược liệu vì bảo quản không đúng quy cách, chính các độc tố sản sinh từ nấm mốc, nhất là aflatoxin, dẫn đến ngộ độc trước mắt, còn lâu dài dẫn đến ung thư gan.
Do phản ứng hóa học trong rượu: rượu là dung môi có thể hòa tan rất nhiều chất có lợi cũng như có hại trong các vị thuốc, trong đó đáng kể là nhóm ancaloit, saponosit ở liều cao gây phá huyết, tanoit gây kích ứng niêm mạc ruột… dễ dẫn đến các rối loạn hệ thần kinh, tuần hoàn và tiêu hóa.
Do sự tương tác trong thành phần bài thuốc: theo y học cổ truyền, khi dùng chung các vị thuốc với nhau sẽ xuất hiện sự tương tác. Trong đó có hiện tượng tương phản giữa các chất có trong thuốc, cũng như khi uống rượu thuốc rồi ăn chung với những món ăn dễ xảy ra sự tương kỵ làm người dùng bị phản ứng ngộ độc gây co giật, sốt cao, bứt rứt, tay chân bải hoải, mất kiểm soát ý thức, đau đớn và sưng phù toàn thân.
Lời khuyên của thầy thuốc
Không uống rượu ngâm với thuốc không rõ nguồn gốc, tên tuổi.
Các loại rượu thuốc đều có chỉ định điều trị rõ ràng, nếu không biết không nên sử dụng, liều lượng nhất định trong ngày theo chỉ định, không nên lạm dụng để uống cho say xỉn.
Chú ý cách sử dụng để không nhầm lẫn cách sử dụng, rượu thuốc loại nào để uống, loại nào để dùng bôi bên ngoài. Không nên dùng rượu thuốc thoa lên những vùng da mỏng, nhạy cảm như da mặt, bởi trong rượu có chứa cồn, không hề tốt cho da.
BS. HUỲNH TẤN VŨ